شهره صدری- قرن هاست که مردم منطقه سیستان ایران از روشی بومی به نام «تِنگ» برای کاهش اثرات طوفان های شن استفاده می کنند. شاخه‌های درهم تنیده گز با قرارگیری خاصی، ماسه‌های متحرک را از شهرها دور می‌کردند و مانع دفن شدن روستاها و زمین‌های کشاورزی می شدند. قدمت این روش به ماقبل تاریخ بازمی‌گردد، اما اکنون به نظر میرسد این روش تاریخی در حال فراموشی است.
تحقیقات انجام شده توسط محمدرضا جرکه، دانشجوی کارشناسی ارشد IHE Delft، به دلیل حفظ این راه حل مبتنی بر طبیعت برای نسل های آینده، مورد توجه قرار گرفته است. گزارشی از تحقیقات این محقق ایرانی در سایت موسسه آموزش آب IHE Delft منتشر شده است.
تغییرات اقلیمی چالش‌های بی‌سابقه‌ای را برای اکوسیستم‌ها و جوامع انسانی ایجاد میکند و به راه‌حل‌های نوآورانه و سازگار با محیط زیست برای تقویت انعطاف‌پذیری نیاز دارد. دانش بومی که عمیقاً با راه حل های مبتنی بر طبیعت در ارتباط است، پیوند هم افزایی بین خرد سنتی و شیوه های محیط زیستی پایدار ایجاد میکند.
منطقه شمال شرقی سیستان ایران که با افغانستان و پاکستان هم مرز است، از نظر تاریخی به عنوان سبد نان غرب آسیا شناخته می شود. دریاچه‌های تالاب هامون از رودخانه هیرمند تغذیه می‌شوند و خشکسالی چالش‌های شدیدی را برای ساکنان منطقه ایجاد میکند. آنها یاد گرفته اند با ساختن نرده های تنگ بر این چالش ها غلبه کنند.
تاب آوری آب و هوا
جوامع محلی سیستان از دیرباز، اقدامات موثری را که ریشه در دانش بومی دارد برای کاهش تاثیر شن و ماسه به نمایش می گذارند. تِنگ، اقدام کاهشی است که برای انحراف مسیر حرکت ماسه های روان از محل زندگی و اراضی کشاورزی در سیستان باستان استفاده می شد. این روش به طور کلی ترکیبی از شاخه های بافته شده درختان گز است که به عنوان مانعی برای منحرف کردن شن های روان عمل می کند.
این روش نشان دهنده تاب آوری آب و هوای مردم سیستان است که از منابع طبیعی محلی استفاده می کنند و قوانین طبیعت را برای ساختن حصارهای تنگ برای محافظت در برابر طوفان های شن به کار می برند که می تواند تا 120 روز ادامه داشته باشد. تِنگ ها تقریباً به موازات بادهای غالب و با زاویه 30 درجه نسبت به جهت باد ساخته شده اند و ماسه های روان را از سکونتگاه ها و مزارع خود دور می کنند. بدون این راه حل، شن های جابجا شده توسط طوفان ها، که در حال افزایش و شدت گرفتن است، می تواند یک روستا را در عرض یک هفته مدفون کند.
رویکرد آنها نه تنها از زیرساخت ها محافظت می کند، بلکه از شن و ماسه به عنوان یک منبع ارزشمند برای بهبود خاک در کشاورزی استفاده می کند.
تکنیک بومی
این روش در حال نابودی است زیرا امروزه کار جمعی کمتری توسط روستاییان انجام می شود. با این حال، در ذهن بزرگانی که تمام زندگی خود را روی زمین کار کرده اند، ریشه دوانده است. برخی از تنگ‌ها را امروزه می‌توان یافت، به‌عنوان مثال در روستای قلعه کنگ در شهرستان زهک و روستای کد که کانال میانکنگی به شدت تحت تأثیر شن‌های متحرک قرار گرفته است، یافت. در اینجا یک تنگ 600 متری ماسه ها را از روستا و کانال دور می کند. جرکه و همکاران محققش با مستندسازی این دانش اطمینان می‌دهند که این تکنیک بومی به نسل‌های آینده منتقل می‌شود.
جرکه گفت: با مستندسازی و درک تنگ، این دانش بومی، راه حل مبتنی بر طبیعت برای کاهش شن و ماسه بادی، می خواهیم آن را نه تنها در سیستان بلکه در مناطق خشک مشابه در سراسر جهان معرفی کنیم. این گواهی بر نبوغ انسان در طول تاریخ در زندگی در هماهنگی با زمین است.
جرکه قبل از ورود به IHE Delft برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در آب و توسعه پایدار، مدیر مرکز نوآوری دانشگاه زابل، ایران بود. تحقیقات وی در مورد تنگ مورد تایید وزارت میراث فرهنگی ایران قرار گرفته است.
این تحقیق با بررسی انتقال آن در بین نسل‌ها و سازگاری پویا با شرایط محیطی در حال تغییر، به درک عمیق‌تر این که چگونه دانش بومی و راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت می‌توانند به طور هم‌افزایی چالش‌های یک آب و هوای در حال تغییر را برطرف کنند، کمک میکند.
منبع: un-ihe.org
