شهره صدری – یادداشت- بحران فزاینده آب تهدیدی برای معیشت، اکوسیستم و امنیت است. در دهه گذشته، درک مشترک و آگاهی از ارزش های حیاتی و چند بعدی منابع آب فرامرزی برای جوامع، اکوسیستم ها و توسعه پایدار توجه مهمی را به خود جلب کرده است. مساله ای که به نقش زنان در دپیلماسی آب نیز تاکید دارد.
این درک مشترک ریشه در دانش در حال تکامل پیوندها و تعاملات حیاتی بین آب، صلح و امنیت دارد. موضوع صلح و آب که شعار روزجهانی آب امسال بود، در واقع تاکید بر پیشگیری از خطرات امنیتی و نقض صلح در تعاملات مرتبط با آب دارد.
ارتباط بین زنان، صلح و امنیت در دو دهه گذشته به طور فزاینده ای شناخته شده است. به موازات همین دهه گذشته، ما شاهد ارتقای توجه به نقش زنان در محیط زیست و در پس آن در مسائل مربوط منابع آبی بوده ایم. نقشی که می تواند در صلح و امنیت نیز در لایه های موضوع آب دیده شود. زنان، صلح و آب بر نقش مهم زنان در پیشگیری و حل منازعات و ابتکارات صلح سازی تاکید میکند و از برابری حضور زنان در تمام جنبه های صلح و امنیت آبی حمایت میکند.
دیپلماسی آب، بعنوان یکی از اشکال دیپلماسی پیشگیرانه یا بازدارنده، شامل تمام اقداماتی است که توسط بازیگران دولتی و غیردولتی برای جلوگیری یا حل و فصل مسالمت آمیز منازعات (در حال ظهور) و تسهیل همکاری های مربوط به دسترسی، تخصیص یا استفاده از آب بین و درون دولت ها و در داخل و خارج از کشور انجام می شود. با این حال، مبانی نظری برای همکاری بر سر منابع مشترک و بهترین رویکردها برای اجرای دیپلماسی آب در عمل هنوز به شکل ضعیفی توسعه یافته است. با این وجود همچنان در همین اندازه از درک دیپلماسی آب ما شاهد نادیده گرفتن نقش زنان در روند دیپلماسی آب در عمل هستیم.
برای اینکه دیپلماسی آب به ثمر بنشیند، مشارکت همه جانبه همه ذینفعان از جمله زنان در این فرآیند یک ضرورت مطلق است. با این وجود، نقش زنان در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با دیپلماسی آب دست کم گرفته شده است. در 31 اکتبر 2000، شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه 1325 در مورد زنان، صلح و امنیت را تصویب کرد و نقش اساسی زنان در ایجاد صلح، مدیریت منازعه و حفظ امنیت را تصدیق کرد. در واقع این اولین مکانیسم سیاست بین‌المللی بود که به صراحت ماهیت جنسیتی جنگ و فرآیندهای صلح را به رسمیت می‌شناخت. پیرو همین قطعنامه، هفت قطعنامه دیگر نیز بعنوان دستورکار زنان، صلح و امنیت به تصویب رسید.
این قطعنامه ها تأکید بیشتر بر تشویق و توانمندسازی زنان برای تصدی موقعیت‌هایی برای زنان همراه با امتیازات قوی در ایجاد صلح و در زمان درگیری ها بود که پیشرفت انجام شده تا کنون هنوز کند است.
حضور زنان در پست های تصمیم گیری در بخش آب به خودی خود یک هدف نیست و فراتر از رویکرد ساده انگارانه تامین سهمیه و تقسیم میزهای مدیریتی و کرسی ها است. این در مورد نیاز به نمایندگی متوازن زنان و مردان در فرآیندهای مرتبط در همه سطوح و سنجیدن تأثیر آنها در شکل دادن به اولویت ها، در پیگیری اهداف مشترک و در فرآیند تصمیم گیری است. در نگاه جامع در مساله امنیت آبی مهم این است که بطور موثر باید به تنوع، برابری اجتماعی و نقش زنان در مدیریت یکپارچه و پایدار منابع آب پرداخت.
وضعیت مشارکت زنان در جامعه در منطقه خاورمیانه بدلیل پاره ای از موانع ساختاری ناشی از نابرابری جنسیتی سنتی و تعدد وقوع جنگ ها و نزاع ها، مداخلات خارجی و فساد و استبداد ضعیف است. وقتی بحث حوزه دیپلماسی آب مطرح می شود، وضعیت وخیم تر است. نادیده گرفتن نظر زنان چه در مدیریت منابع آب و چه در زمان بروز اختلافات بر سر منابع آبی در بین جوامع محلی و همچنین در سطح بالاتر در تصمیم گیری های ملی و منطقه ای، و حتی آبهای فرامرزی باعث میشود تا عملا رای و دیدگاه نیمی از جمعیت جامعه مورد توجه قرار نگیرد.
بدیهی است که پیشرفت قابل توجهی در زمینه قرار دادن زنان، آب و صلح در دستور کار مجامع مهم جهانی تا کنون در نظریه ها و در نوشتارها حاصل شده است. اما زمینه مشارکت زنان در فرآیند تصمیم گیری و حضور در دیپلماسی آب چندان در عمل قابل توجه نیست.
تاکید بسیاری از بیانیه ها و دستورکارها در خصوص زنان، صلح و آب بر لزوم شناخت زنان بعنوان عوامل تغییر در حوزه تصمیم گیری و نه صرفا بعنوان یک گروه آسیب پذیر مصرف کننده آب تاکید داشته است. با همین مضمون در یکی از توصیه های گزارش مشترک دفتر امور زنان و دفتر توسعه سازمان ملل متحد به ایجاد پتانسیل صلح‌سازی زنان از نظر مدیریت منابع آب در مناطق درگیری اشاره میشود. و پیشنهاد میکند که «…زنان و متخصصان جنسیت در اوایل صلح در نظر گرفته شوند. در روند مذاکرات زنان در موقعیت‌های مختلف – به‌عنوان مذاکره‌کننده، مشاور متخصص و ناظر جامعه مدنی – و در تیم‌های پشتیبانی میانجی‌گری، و همچنین حمایت از ظرفیت آنها برای مشارکت مؤثر در این فرآیندها نقش داشته باشند.»
تقویت نقش زنان در روند دیپلماسی آب میتواند به تکمیل فرآیند صلح و آب در آبهای فرامرزی و همچنین مناقشات آبی داخلی کمک کند.
