شهره صدری – جلسه کمیته تخصصی جنبه های محیط زیستی روز شنبه بیست و نهم مهرماه از ساعت 13 الی 15 با عنوان «ابعاد مطالعات اجتماعی در طرح‌های صنعت آب» در محل سالن سیروان شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران برگزار شد.
در این جلسه تخصصی، آقای حمید رشیدی فر رئیس گروه مطالعات اجتماعی و میراث فرهنگی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به تشریح ابعاد و ضرورت های مطالعات اجتماعی در طرح های مختلف صنعت آب اعم از سدسازی، انتقال آب، احداث تصفیه خانه های فاضلاب و شبکه های آبیاری و زهکشی پرداخت.
آقای رشیدی فر در ابتدای جلسه در مورد تاریخچه شروع مطالعات اجتماعی در وزارت نیرو از سال 1373 و ارائه خلاصه ای از روند طی شده تا کنون در طرح های وزارت نیرو صحبت کرد. در ادامه به تشریح سه بعد اصلی مطالعات اجتماعی شامل شناخت، مهندسی اجتماعی و مسئولیت اجتماعی پرداخت.
رشیدی فر در خصوص مطالعه اجتماعی طرح های آبی گفت این مطالعات نیز مانند مطالعات فنی طرح که به بررسی بستر طبیعی محل طرح می پردازد، در یک بستر اجتماعی انجام میشود که نیاز به شناخت دارد. همانطور که اجزای طرح برای اجرا در بستر طبیعی نیاز به شناخت اجزای طبیعی این بستر مانند خاک شناسی، اقتصاد، زمین شناسی، هیدرولوژی، لرزه خیزی و غیره دارد؛ مطالعه اجتماعی نیز نیاز به شناخت اجزای بستر اجتماعی طرح دارد.
در ابتدای دهه 70 در وزارت نیرو همه طرح ها یک گزارش مطالعه اجتماعی داشتند که در حد جمعیت شناسی بود و چندان کاربردی نداشت. برای کاربردی کردن این مطالعات، موضوع مهندسی اجتماعی مطرح شد. به گفته رشیدی فر مبحث مهندسی اجتماعی، با اندازه گیری مباحث اجتماعی ناشی از طرح ارتباط دارد. مانند اجرای طرح و اندازه گیری زمان وقوع عواقب طرح، چه مثبت چه منفی در محدوده اجتماعی طرح که نیازمند تجربه کار اجتماعی در مطالعات است.
تفاوت بین مطالعات اجتماعی با پیوست اجتماعی و پیوست فرهنگی چیست؟
“مطالعات اجتماعی نقشی در پذیرش و یا رد یک طرح ندارد. آن جایگاه پیوست اجتماعی است که اجرای طرحی را بپذیرد یا نپذیرد”. در مطالعات اجتماعی عموما ابعاد محلی و منطقه ای طرح مورد بررسی اجتماعی قرار میگیرد. ارتباط اجتماعی طرح با روستاها، شهرهای نزدیک و نوع ارتباطی که اجرای طرح و تاثیرات آن میتواند بر اجتماع باقی بگذارد، مانند تداخل طرح های انتقال آب و یا سدسازی با جوامع داخل محدوده طرح مرتبط است.
در حالیکه در پیوست فرهنگی عمدتا بر خسارت وارده و یا تاثیرات وارده بر کل فرهنگ جامعه مورد نظر مطالعه انجام میگیرد. در واقع طرح اجرا شده به علایق مردم، میراث فرهنگی، سلایق شون و دین و فرهنگ شون صدمه ای وارد نکند.
رئیس گروه مطالعات اجتماعی و میراث فرهنگی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران گفت پیوست اجتماعی و فرهنگی برای تمام طرح های بزرگ شامل طرح های صنعت آب باید انجام شود. ولی مساله ای که باقی مانده است این است که گیرنده پیوست اجتماعی در وزارت کشور و گیرنده پیوست فرهنگی در شورایعالی انقلاب فرهنگی بعنوان دو مرجع تصمیم گیرنده برای رد یا پذیرش این پیوست ها هنوز مشخص نشده است.
خوشبختانه برای پیوست سلامت مرجع تصمیم گیرنده در وزارت بهداشت و درمان وجود دارد. این طرح ها مانند گزارش های ارزیابی اثرات محیطزیستی روند تایید و یا رد شدن را طی میکند.
رشیدی فر در مورد ابعاد مطالعات اجتماعی در گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی گفت در مطالعات محیط زیستی طرح های آبی به جنبه های شناخت بستر اجتماعی طرح پرداخته میشود. ولی در این مطالعه اثرات اجرای طرح بر جوامع انسانی، اقتصادی و فرهنگی محدوده طرح بررسی میشود که با پیوست اجتماعی متفاوت است.
در ادامه این جلسه، ایشان به تشریح خرده سیستم های اجتماعی شامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پرداخته و به نتایج تلاقی این خرده سیستم های اجتماعی با ابعاد بستر اجتماعی سازه پرداخت.
یکی از پرسش های مهم مطرح شده در این نشست این بود که آیا تا کنون مطالعه ای صورت گرفته است تا مشخص شود چه تعداد طرح احداث سد و یا انتقال آب، بدلیل مخالفت های اجتماعی بر زمین مانده و یا ملغی شده اند؟ و چرا برخی از طرح های آبی به مرحله منازعه اجتماعی میرسند. پرسشی که مسلما وزارت نیرو میتواند پاسخ دهد.
