شهره صدری- پس از یک دهه ساخت و ساز، سد برقابی بزرگ اتیوپی بر روی رودخانه نیل تقریبا کامل شده است. اما هنوز مصر به توافق با اتیوپی درباره این سد نرسیده و آن را تهدید امنیت ملی خود می داند.
این روزها، باران های فصلی در ارتفاعات رودخانه نیل می بارد و آبشارها آب را به رگهای نیل، این شاخه در هم تنیده مهمترین رودخانه آفریقا سرازیر می کنند. در دوردست ها و در پایین دست نیل، آب به بدنه بتنی برجی بلند، بزرگترین سد برقابی آفریقا برخورد می کند. سدی که در حال اتمام است. انتظار یک دهه اشتیاق اتیوپی ها به سر آمده و لحظه وحشت مصری ها فرا رسیده است.
تصاویر ماهواره ای منتشر شده در این هفته، آبگیری سد بزرگ رنسانس را در اتیوپی نشان میدهد. اتیوپی امیدوار است که با آبگیری این سد، تولید برق را دوبرابر کرده، اقتصاد کشور را تقویت و اتحاد مردم که در بیشتر نقاط درگیر نزاع های داخلی هستند کمک کند.
سلشی بیکل، وزیر آب اتیوپی، با اصرار بر اینکه مخزن سد در حال بلعیدن بارش های فصلی است، سعی دارد تا اضطراب مصر را از آبگیری این سد بیشتر کند. بیکل اعلام کرد: هنوز آبگیری مخزن سد بطور رسمی آغاز نشده و آن زمانی است که مهندسین دریچه های سد را ببندند. در واقع آن لحظه ای خواهد بود که اتیوپی پروژه عظیم خود را اجرا می کند و کنترل جربان آب رود عظیم نیل را بدست می گیرد.
در پایین دست رود نیل، مصر که 90 درصد از آب آن به نیل متکی است، تصاویر نگران کننده است. برای یک دهه، مصر با اتیوپی در مورد نحوه آبگیری و بهره برداری سد رنسانس مذاکره می کنند. آخرین تلاش ها برای مذاکره با انتشار تصاویر ماهواره ای از آبگیری سد گویا به پایان رسیده است.
به گفته یکی از شبکه های تلویزیونی مصر، سوال مطرح در این کشور الان این است: چه خواهیم کرد؟ مردم نگران هستند و این نگرانی باید تاثیری بگذارد. ترس های مصر با تاکید مکرر نخست وزیر اتیوپی، ابی احمد بر روی بستن دریچه های سد برای آبگیری تا پایان ماه جاری تقویت شده است. نخست وزیر اتیوپی تا آنجا پیش رفته که اعلام کرده است: اگر اتیوپی سد را پر نکند، به این معنی است که پذیرفته است سد را تخریب کند.
ابی احمد نخست وزیر اتیوپی گفته که انتخاب ساده است. این سد که از سوی دولت وی برای توسعه بسیار مهم است یا باید پر شود و یا تخریب شود. او عهد کرده است که این سد را آبگیری کند .
آبگیری کامل مخزن سد هفت سال بطول خواهد کشید، اما شروع این روند برای هر دو کشور اهمیت جدی پیدا کرده است. ماه گذشته، وزیر امور خارجه مصر در سازمان ملل نسبت به اختلاف نظر بر سر این سد با اتیوپی بعنوان یک مساله با اهمیت تاکید کرد. وی در سازمان ملل گفت: “بقاء مسئله انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت طبیعت است.”
سفیر اتیوپی نیز در سازمان ملل اظهار کرده است که اختلاف نظر در مورد نیل حداقل برای شش کشور در آفریقا در جریان است و برای اتیوپی نیز امر مهمی است.
در واقعیت، مصر با تهدید فوری برای امنیت آب خود روبرو نیست. حتی اگر همانطور که اتیوپی پیش بینی کرده است آبگیری در این ماه انجام شود تنها یک دهم از مخزن سد آبگیری خواهد شد. با وجود منابع فراوان آب در پشت سدهای مصر برروی نیل، در اسوان، خطر خشک شدن اراضی کشاورزی مصر وجود ندارد.
اما دو کشور با اختلاف نظر در مشکلات کلیدی، مانند مسائل تاریخی، پول و غرور به اختلاف نظر بر روی نیل هم دامن زده اند.
به اعتقاد ویلیام دیویسون، تحلیل گر وه بین المللی بحران، این یک لحظه مهم است. چشم انداز مذاکره دو کشور چندان خوشبینانه نیست و این ممکن است تنش ها را افزایش دهد. مصر تضمین های قانونی را میخواهد که در صورت خشکسالی طولانی مدت، اتیوپی آبگیری سد را متوقف کرده و آب را رها سازد. قاهره همچین نگران توسعه سدهای دیگر اتیوپی بر روی نیل در آینده است.
اتیوپی خواسته های مصر را که نقض حاکمیت است رد میکند. آنها می گویند که مصر باید بپذیرد که تسلط قرن ها بر رود نیل به پایان رسیده است.
اعتماد از سوی دو طرف در سطح پایینی است. یکی از مقامات مصری، که نخواست نامش در مذاکرات حساس بین المللی فاش شود، اتیوپی را متهم کرد که بدنبال معامله با تعهدات مبهم همراه با نقاط ضعف بسیار است.
از سوی دیگر، دولت اتیوپی با فروش اوراق قرضه دولتی به مردم برای سد رنسانس از پشتوانه مردمی برخوردار است. ده ها هزار نفر از مردم عادی اتیوپی که اوراق قرضه دولتی سد را خریداری کرده اند امیدوارند با آبگیری سد، سرمایه گذاری اشان افزایش یابد.
وزیر آب اتیوپی، اخیرا اظهار کرده است که هنوز این سد بطور کامل ساخته نشده است. هنوز ارتفاع اصلی سد تقریبا 79 متر از ارتفاع نهایی کوتاه تر است و تمام 13 توربین آن نصب نشده است.
اگرچه مخزن سد با حداکثر ظرفیت 19.5 تریلیون گالن، بسیار بزرگتر از مخزن سد هوور است، بهترین حالت بهره برداری عملکرد آن حدود 13 تریلیون گالن خواهد بود، معادل جریان آب یک سال رود نیل.
با این حال، از بسیاری جهات اختلاف نظر به همان اندازه هیدرولوژی در مورد سیاست هم وجود دارد. نخست وزیر اتیوپی در سال 2018، به عنوان یک اصلاح طلب به قدرت رسید و سال گذشته بدلیل صلح با اریتره، جایزه صلح نوبل را از آن خود کرد. اما اخیرا، کشورش دوباره درگیر آشوب و خشونت شدید نسبت به گروه قومی اورومو شده است.
در شرق این کشور، ارتش شورشی های رهایی بخش اوریو علیه نیروهای امنیتی وارد عمل شده و حداقل 166 نفر در اواخر ماه ژوئن در پی اعتراضات به قتل موسیقیدان محبوب و فعال اوریو، کشته شده اند.
به گفته آتیتو، یکی از دانشمندان علوم سیاسی، این فرصت مناسبی برای نخست وزیر اتیوپی است تا با پرشدن سد رنسانس باعث اتحاد اتیوپی شود. از سوی برای رییس جمهور استبدادی عبدل فاتح السیسی خطرات سیاسی وجود دارد. گو اینکه به اعتقاد مقامات امنیتی مصر، در صورت عدم توافق با اتیوپی، تظاهرات بزرگ مردمی پیش بینی نمی شود. اما مطمئنا مشروعیت رییس جمهور مصر در صورت عدم موفقیت در عملکرد، همزمان با اختلافات سیاسی با کشورهای همسایه میتواند زیر سوال برود. آقای السیسی در ماه جاری در دیدار با رهبران قبایل لیبی، آنها را تهدید کرد که نیروهای نظامی مصر را برای مقابله با نیروهای حمایت شده توسط ترکیه به لیبی خواهد فرستاد.
در این میان، سودان که بین اتیوپی و مصر واقع شده است، بدنبال خرید برق ارزان از این سد است. ولی همچنین نگران این است که بهره برداری این سد باعث کاهش ورودی آب به سد کوچک Roseires این کشور شود.
دیپلمات های غربی معتقدند که اقدام نظامی از سوی مصر علیه اتیوپی بعید است و در حال حاضر تمرکز بر معامله سیاسی هستند.
اتحادیه افریقا به ریاست آفریقای جنوبی هفته آینده نشست اضطراری برای بررسی بحران بین دو کشور مصر و اتیوپی را اعلام کرده است. کشورهای واسطه امیدوارند تا با یک فشار نهایی بتوانند اختلافات بین اتیوپی و مصر را برطرف کنند.
منبع: نیویورک تایمز
