شهره صدری – با بالا آمدن سطح آب پشت سد بزرگ سه دره، چین برای مقابله با خطر فاجعه بار سیل در حوضه رود یانگ تسه مواجه میشود. اگرچه سیستم های کنترل سیل این سد به احتمال زیاد از بین نمیرود، ولی میتواند زنگ هشداری باشد.
موسون آسیای شرقی تابستان امسال در حال کوبیدن چین است. در اواخر ماه ژوئیه، هشدار سیل برای 433 رودخانه چین صادر شد. هزاران خانه و شغل نابود شده و میلیون ها نفر در آستانه بی خانمان شدن بودند. سطح آب دریاچه پویانگ، بزرگترین دریاچه آب شیرین چین، با رکورد 22.6 متری بالا آمده است و باعث شده تا مسئولین در استان شرقی جیانگشی ( با جمعیت 45 میلیون نفر) اقدام به صدور هشدار شرایط “زمان جنگ” کنند. شهروندان چین در 20 سال گذشته در این ابعاد جمعیتی تهدید به ویرانی نشده اند و احتمالا این فقط آغاز ماجراست.
سیل های مخرب برای چین جدید نیست، هزاران سال است که چین در کنار رودخانه های قدرتمند و مخرب خود زیسته است. از نظر تاریخی، ثبات سیاسی اغلب به توان دولتها در رام کردن رودخانه ها بستگی داشته است . آخرین باری که چین دستخوش سیل فاجعه بار شد، در سال 1998 بود که بیش از 3000 نفر جان خود را از دست دادند. 15 میلیون نفر بی خانمان شدند و خسارات اقتصادی به بار آمده به 24 میلیارد دلار رسید. با بازتاب اهمیت سیاسی سیلاب ها، دولت چین برای پیگیری اقدامات جدید – از جمله سرمایه گذاری در زیرساختها تا اصلاحات در کاربری اراضی – برای جلوگیری از تکرار فاجعه، دست به کار شد.
از آن زمان، چین بدلیل ادامه راه نوسازی و صنعتی شدن و حرکت به سمت پیشرفت، بعنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان ظهور کرده است. یکی از عوامل اصلی موفقیت چین، ذخایر فوق العاده آن در زیرساختهای رودخانه است. در طول 20 سال گذشته، سیستم رودخانه چین نه تنها برای جلوگیری از تکرار فاجعه سال 1998، بلکه به منظور ایجاد نیروگاه های آبی برای تداوم صنعتی شدن، به روش بی سابقه ای دستکاری شده اند. در نتیجه، آب جاری در رودخانه یانگ تسه امروز با تعداد زیادی سد و زیرساخت مواجه است.
تاج سد بزرگ سد سه دره، بزرگترین سد در جهان دقیقا برای کنترل پیک سیل های ویرانگر طراحی شده است. در سال 2010، رخداد غیرمنتظره پدیده لانینا در شرق اقیانوس آرام، سد تازه احداث شده را در معرض اولین آزمایش بزرگ خود قرار داد. در ژوئیه همان سال، مخزن این سد ورود آب تا 70 هزار مترمکعب در ثانیه را در خود جای داد. سطح آب مخزن 4 متر افزایش یافت، اما مانع از بروز یک فاجعه شد. پیام این بود که چین دیگر می تواند به آرامی بخوابد، چرا که یانگ تسه مهار شده است.
اما مدیریت آب همواره موقت است، زیرا خطرات هرگز حذف نمی شوند. مخزن موجود در پست سد سه دره، بار دیگر در معرض خطر قرار گرفته است. دولت ارتش را برای دفاع از مراکز جمعیتی پایین دست سد وارد عمل کرده است. اگرچه بعید است که سیستم های کنترل سیل یانگ تسه بطور کامل از بین بروند، ولی دولت بسیار نگران است. فراتر از اثرات فیزیکی فوری، شکست عمده در عواقب سیاسی خود را نشان خواهد داد.
از لحاظ تاریخی، در مقایسه با سیل فاجعه بار چین، سیل بزرگ رودخانه می سی سی پی آمریکا در سال 1927 را می توان مثال زد. پس از ماه ها باران که از تابستان سال 1926 شروع شد، شاخه های مختلف رودخانه می سی سی پی به حداکثر ظرفیت رسیده و بندها نیز شکسته شدند. سیل مساحتی حدود 70 هزار کیلومتر مربع را فرا گرفت و 700 هزار نفر آواره شدند. این سیل کشور را لرزاند و مانند امروز چین، اقدامات جدی در مهار طبیعت در آمریکا شروع شد.
فراتر از ویرانی های فوری، سیل بزرگ می سی سی پی دارای سه اثر طولانی مدت بود. اول، نشان داد که کنترل رودخانه یک توهم است. رودخانه ها را میتوان مدیریت کرد، اما هرگز کاملا کنترل نشده اند. سرمایه گذاری در دارایی های ثابت گرانقیمت مانند سدها باید با رویکردی متفکرانه برای مدیریت سیستم رودخانه همراه باشد. سیل نمی تواند تنها ابزار باشد. دشت های سیلابی، بیمه و سیاست های استفاده از زمین نیز نقش مهمی در آن دارند.
دوم، مدیریت موفقیت آمیز سیل مستلزم شنیدن صدای همه ذینفعان محلی است. تقریبا یک قرن پس از سیل بزرگ می سی سی پی، مقامات امریکایی هنوز هم با حضور در جوامع محلی پایین دست رودخانه، به صدای مردم گوش میدهند. در این تمرین دموکراسی حتی قدرتمندترین نهادها نیز موظف به شنیدن نگرانی های افراد محلی هستند.
سرانجام، هنگامی که تعادل جهانی قدرت در حال تغییر بود، سیل انرژی سیاسی عظیمی ایجاد کرد. امپراتوری انگلیس، بزرگترین اقتصاد جهان، در بحران مالی بود، در حالیکه ایالات متحده برای تبدیل شدن به یک نیروگاه اقتصادی رشد خود را آغاز کرده بود. آمریکا بطور فزاینده ای به تولید کننده برتر غلات در جهان تبدیل میشد، به این معنی که مزارع و کارخانه های این کشور در حال توسعه ریشه ای در اقتصاد بودند.
دور از ذهن نیست که چطور اوضاع در چین شکل بگیرد. وقتی مقامات چینی بحران را مرور میکنند، حتی یک فرصت در دسترس نیز باید دوباره در مدیریت منابع آب مورد تجدید نظر قرار گیرد. درسهای قرن بیستم مشخص است. رودخانه ها را میتوان مدیریت کرد، اما کنترل آنها کاملا قابل اجرا نیست و مطمئنا در نتیجه تغییرات آب و هوایی با چالش های جدیدتری روبرو خواهیم شد.
جهان باید به آنچه در حوضه رودخانه یانگ تسه اتفاق می افتد توجه جدی داشته باشد. بحران های سواحل رودخانه ها تمایل به فشار بر جوامع محلی، تنش های اجتماعی و بی ثباتی سیاسی دارند. و تاثیر یک سیل واقعا فاجعه بار در چین تنها بر آن کشور تاثیر نخواهد گذاشت.
منبع: project-syndicate
